21-28. januar –Evropska nedelja prevencije raka grlića materice
Rak grlića materice
Sve žene u reproduktivnom periodu života su u riziku za pojavu karcinoma grlića materice.To je po učestalosti, četvrti, najčešći karcinom u svetu. I pored dobrog razumevanja mehanizma nastanka karcinoma, statistički podaci o broju obolelih i umrlih od ove maligne bolesti su poražavajući. Karcinom grlića materice uzrokuje oko 10% smrtnih ishoda u odnosu na sve ostale karcinome.
Srbija se nalazi na petom mestu u Evropi po broju žena sa karcinomom grlića materice, a po umiranju na drugom mestu u Evropi. U Srbiji se svake godine dijagnostikuje rak grlića materice kod približno 1.500 žena, a 700 njih umre od ovog maligniteta. Odnosno, u Srbiji dnevno, dve žene izgube život zbog karcinoma grlića materice.
Karcinom grlića materice je povezan sa prethodnom infekcijom izazvanom Humanim papilomavirusom (HPV).
Humani Papilomavirus (HPV)
Postoji oko 200 različitih tipova HPV. Iako svi tipovi imaju afinitet za kožu i sluznice, međusobno se razlikuju po svom onkogenom potencijalu. Tako imamo tipove koje nose nizak onkogeni potencijal i često izazivaju benigne promene – kondilome, bradavice i papilome. Veliki problem predstavljaju visoko onkogeni tipovi koji se povezuju sa malignim tumorima u urogenitalnom traktu i orofaringealnoj regiji, kao što je karcinom grlića materice, vulve, vagine, penisa, anusa, kao i karcinome grla i usne duplje. Najveći onkogeni potencijal za genitalnu regiju imaju tipovi 16 i 18.
HPV je toliko rasprostranjen da je većina odraslih (oko 70% ljudi) nekada u svom životu imala HPV infekciju. Primarna infekcija obično ne daje nikakve simptome i većina nije ni svesna da je bila zaražena. U nekim slučajevima HPV infekcija može da se održava bez ikakvih simptoma više godina. Zbog toga je veoma teško sa sigurnošću reći kada i kako je došlo do infekcije.
Kako nastaje karcinom grlića materice
HPV infekcija nije dovoljna za nastanak raka grlića materice. Da bi HPV infekcija dovela do nastanka malignog tumora, infekcija mora da bude dugorajna, a zahteva i druge kofaktore od kojih su najvažniji, pušenje, dugotrajna primena oralnih kontraceptiva, urođena ili stečena supresija imuniteta, loši socio-ekonomski uslovi života, infekcije genitalnog trakta izazvane drugim mikroorganizmima, kao i genetski faktori. Povišen rizik za nastanak raka imaju one osobe koju su seksualnu aktivnost započele u ranoj mladosti (pre 16. godine), koje su imale brojne seksualne partnere ili odnose sa muškarcima koji imaju HPV infekciju kao i anamnezu o prethodnim seksualno prenosivim bolestima.
Rak grlića materice razvija se kroz niz promena epitela. Samo kod malog broja inficiranih, virus uspostavlja hroničnu infekciju, u kojoj se menja ekspresija gena u inficiranim ćelijama epitela kože i sluznica. Infekcija deluje na onkogene i antionkogene epitelnih ćelija, zbog čega se normalna ćelija pretvara u tumorsku, besmrtnu, atipičnu ćeliju. Ovako izmenjene ćelije se intenzivno, nepravilno dele i rastu, a posle nekoliko godina mogu da formiraju prvo prekanceroznu leziju, zatim lokalizovan tumor, a kasnije i invazivnu formu karcinoma.
Kako se prenosi virus
HPV infekcije su vrlo česte. Prenose se u direktnom kontaku sa inficiranom kožom ili sluzokožom, najćešće seksualnim kontaktom, uključujući vaginalni, oralni i analni seks. Virus se prenosi čak i ako ne postoje vidljive promene na koži ili sluzokoži inficirane osobe. U većini slučajeva, imunski sistem eliminiše virus za godinu do dve posle infekcije.
Koji su simptomi karcinoma grlića materice
Žene u ranoj fazi karcinoma obično nemaju simptome. Simptomi ne počinju dok rak ne zahvati obližnje tkivo. Tada su najčešći simptomi krvarenje nakog odnosa, krvarenje nakon menopauze, krvarenje između menstrualnog perioda, koji su duži i jači nego obično, pojava neuobičajnog iscedka iz vagine i bol tokom seksualnog odnosa kao i bol u predelu karlice. Znaci uznapredovale bolesti uključuju probleme sa mokrenjem ili pražnjenjem creva i krv u urinu.
Rano otkrivanje karcinona grlića materice
Redovne ginekološke preglede treba započeti u prve tri godine posle početka seksualne aktivnosti, a najkasnije u starosti od 21. godine života. Zajedno sa ginekološkim pregledom jednom godišnje treba uraditi analizu ćelija grlića materice. Posle 65. godine života, pod uslovom da je žena redovno dolazila na preglede i da su nalazi bili normalni, citološki bris može se raditi u dužim vremenskim intervalima, na 3 godine.
U Srbiji se kolposkopija koristi kao bazična metoda za ranu dijagnostiku raka grlića materice u vreme ginekološkog pregleda.
Od posebnog je značaja uraditi skrining na prisustvo HPV infekcije. Testiranje se izvodi u dve faze. Prvo se analizira samo prisustvo virusa (skrining test), i ukoliko je nalaz pozitivan sledi tipizacija virusa, odnosno određivanje onkogenog potencijala virusa. Nije svejedno da li je infekcija izazvana nisko ili visoko onkogenim tipovima.
Prevencija i vakcinacija
Najveći napredak u medicini u poslednjih 20 godina je napravljen na polju lečenja karcinoma grlića materice.
Primarna prevencija podrazumeva mere za sprečavanje nastanka maligne bolesti, pre svega kroz zdravstvenu edukaciju o faktorima rizika za nastanak karcinoma. Aktivna prevencija podrazumeva imunizaciju HPV vakcinom koja sprečava nastanak infekcije, a samim tim i prekanceroznih promena i maligne bolesti izazvane HPV.
Najveća zaštita se postiže primenom vakcine pre početka seksualne aktivnosti. Preporučuje se vakcinacija najbolje u uzrastu od 9 do 19 godina. Ne preporučuje za deci mlađoj od 9 godina života. Da bi se postigla efikasna zaštita, potrebno je primiti dve doze HPV vakcine u razmaku od najmanje šest meseci.Tinejdžeri i mladi odrasli koji započnu vakcinaciju kasnije, u dobi od 15 do 26 godina, treba da prime tri doze vakcine.
Vakcina nema terapijski efekat i ne može se korisiti za lečenje postojećih lezija uzrokovanih HPV infekcijom.
Vakcinacija protiv HPV infekcije uliva nadu za značajno smanjenje broja obolelih od karcinoma grlića materice ali i drugih malignih tumora koje izaziva ovaj virus. U zemljama sa velikim obuhvatom vakcinacije, došlo je do drastičnog pada karcinoma grlića materice.
